savings bank accounts भारतीय रिझर्व्ह बँकेने (RBI) बँकिंग क्षेत्रात अनेक क्रांतिकारी बदल घडवून आणले आहेत. या नवीन धोरणांमुळे बचत खात्यांच्या संचालनात मोठे फरक पडणार आहेत. विशेषतः लहान मुलांच्या बँक खात्यांसाठी या बदलांचा व्यापक परिणाम होणार आहे. देशातील सर्व बँक ग्राहकांना या नवीन व्यवस्थेची माहिती घेणे आवश्यक आहे.

मुलांसाठी स्वतंत्र बँकिंगची सुरुवात

आगामी 1 जुलै 2025 पासून एक ऐतिहासिक बदल घडणार आहे. दहा वर्षे वयाच्या मुलांना आता स्वत:च्या नावे बँक खाते उघडण्याचा अधिकार मिळणार आहे. हा निर्णय मुलांच्या आर्थिक शिक्षणाच्या दृष्टीने अत्यंत महत्वाचा आहे. यापूर्वी पालकांच्या पूर्ण नियंत्रणाखाली मुलांची खाती चालवली जायची, परंतु आता त्यांना आर्थिक स्वावलंबनाची संधी मिळत आहे.

या व्यवस्थेमुळे मुलांमध्ये पैशांचे व्यवस्थापन करण्याची कुशलता विकसित होईल. लहान वयातच बँकिंग व्यवहारांची ओळख झाल्यामुळे त्यांच्यात आत्मनिर्भरता वाढेल. भविष्यात ते आर्थिक निर्णय घेण्यात अधिक कुशल ठरतील आणि आर्थिक नियोजनाचे महत्व समजून घेतील.

लहान वयोगटासाठी परंपरागत नियम

दहा वर्षाखालील मुलांसाठी अजूनही जुने नियम कायम राहणार आहेत. या वयोगटातील मुलांची खाती पालकांच्या किंवा कायदेशीर पालकांच्या संपूर्ण देखरेखीखाली उघडली जातील. खाते सुरू करण्यासाठी मुलाचे जन्माचे दाखले, आधार कार्ड आणि पालकांची पूर्ण ओळखपत्रे आवश्यक असतील.

ग्राहक ओळख सत्यापन (KYC) प्रक्रिया या वयोगटासाठी अनिवार्य राहणार आहे. पालकांची शारीरिक उपस्थिती आणि त्यांच्या अधिकृत स्वाक्षरीशिवाय खाते उघडणे शक्य होणार नाही. हे सर्व उपाय मुलांच्या आर्थिक संरक्षणाला प्राधान्य देऊन तयार केले गेले आहेत.

ओव्हरड्राफ्ट सुविधेवरील बंधने

RBI च्या नवीन धोरणामध्ये एक महत्वाचा निर्णय घेण्यात आला आहे. दहा वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या मुलांना त्यांच्या खात्यावर ओव्हरड्राफ्ट सुविधा उपलब्ध होणार नाही. या निर्णयाचा मुख्य उद्देश मुलांना आर्थिक शिस्त शिकवणे आहे. यामुळे मुले त्यांच्या खात्यातील उपलब्ध रकमेच्या मर्यादेतच खर्च करू शकतील.

हा उपाय मुलांना कर्जाच्या समस्यांमध्ये अडकण्यापासून वाचवण्यासाठी घेण्यात आला आहे. त्यामुळे त्यांच्यात बचतीची सवय लागेल आणि मर्यादित संसाधनांचा योग्य वापर करण्याची प्रवृत्ती निर्माण होईल. तथापि, बँकांना त्यांच्या नियमांनुसार काही विशेष सेवा देण्याची स्वातंत्र्य असेल, परंतु त्यासाठी पालकांची परवानगी आवश्यक असेल.

योग्य बँक निवडीचे महत्व

मुलांसाठी बचत खाते सुरू करताना योग्य बँकेची निवड करणे अत्यंत गुरुत्वाकर्षणाचे काम आहे. बँकेची सेवा गुणवत्ता, व्याजाचे दर, शुल्काची रचना आणि मुलांसाठी उपलब्ध विशेष योजनांचा तपशीलवार अभ्यास करणे आवश्यक आहे. अनेक बँका मुलांसाठी आकर्षक सुविधा देतात जसे की कमीत कमी शिल्लक रकमेची आवश्यकता नसणे, कमी सेवा शुल्क आणि चांगले व्याजदर.

पालकांनी बँकेचे ग्राहक सेवा मान, शाखांचे जाळे, डिजिटल बँकिंग सुविधा आणि सुरक्षा उपायांचा विचार करावा. बँकेच्या सर्व नियम आणि अटींची पूर्ण माहिती घेऊन निर्णय घेणे महत्वाचे आहे कारण हे निर्णय मुलाच्या भावी आर्थिक आरोग्यावर परिणाम करतील.

खाते उघडण्याच्या आधुनिक पद्धती

आजच्या डिजिटल युगात मुलांसाठी बँक खाते उघडणे पूर्वीपेक्षा सोपे आणि वेगवान झाले आहे. खाते उघडण्यासाठी दोन प्रमुख मार्ग उपलब्ध आहेत – ऑनलाइन आणि ऑफलाइन. ऑनलाइन पद्धतीत बँकेच्या अधिकृत संकेतस्थळावर किंवा मोबाइल ऍप्लिकेशनद्वारे अर्ज सादर करता येतो. या प्रक्रियेत आवश्यक कागदपत्रांची डिजिटल प्रतिकृती अपलोड करावी लागते.

ऑफलाइन पद्धतीत बँकेच्या जवळच्या शाखेत प्रत्यक्ष भेट देऊन अर्ज भरावा लागतो. दोन्ही पद्धतींमध्ये KYC प्रक्रिया पूर्ण करणे अनिवार्य असते. डिजिटल पद्धती वेळ बचवते, परंतु थेट भेटीमुळे स्पष्टता अधिक मिळते आणि शंकांचे निरसन होते.

निष्क्रिय खात्यांसाठी सुधारित नियम

RBI ने निष्क्रिय खात्यांना पुन्हा सक्रिय करण्यासाठी KYC प्रक्रिया सुलभ केली आहे. आता ग्राहक व्हिडिओ KYC किंवा बिझनेस करस्पॉन्डंट्सच्या सहाय्याने KYC अपडेट करू शकतात. या नव्या नियमांवर 6 जून 2025 पर्यंत लोकांचे अभिप्राय मागवण्यात आले आहेत.

तसेच, 1 जानेवारी 2025 पासून निष्क्रिय, अनुपयोगी आणि शून्य शिल्लक असलेल्या खात्यांचे बंदीकरण करण्याचे निर्देश दिले आहेत. खातेधारकांनी आपली खाती सक्रिय ठेवण्यासाठी नियमित व्यवहार करणे आवश्यक आहे.

डिजिटल बँकिंगचे महत्व

आजच्या तंत्रज्ञानाच्या युगात मुलांना डिजिटल बँकिंगची ओळख करून देणे अत्यावश्यक आहे. त्यांना मोबाइल बँकिंग, ऑनलाइन व्यवहार आणि डिजिटल पेमेंट सिस्टमची माहिती दिली पाहिजे. यामुळे भविष्यात ते तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करू शकतील.

डिजिटल सुरक्षितता, सायबर गुन्ह्यांपासून संरक्षण आणि ऑनलाइन फसवणुकीच्या धोक्यांबद्दल मुलांना जागरूक करणे महत्वाचे आहे. योग्य डिजिटल शिक्षणामुळे ते सुरक्षितपणे ऑनलाइन बँकिंग सेवांचा वापर करू शकतील.

भावी पिढीसाठी फायदे

या नवीन नियमांमुळे मुलांना दीर्घकालीन फायदे होतील. ते लहान वयातच आर्थिक स्वावलंबन मिळवू शकतील आणि पैशांचे व्यवस्थापन शिकू शकतील. RBI च्या या पुढाकाराने भारतीय बँकिंग क्षेत्रात नवीन दिशा दाखवली आहे.

मुलांना लहान वयातच आर्थिक शिक्षण देण्याचा हा प्रयत्न त्यांच्या सर्वांगीण विकासासाठी लाभदायक ठरेल. पालकांनी या संधीचा पुरेपूर उपयोग करून आपल्या मुलांना आर्थिक साक्षरता प्रदान करावी.

---

अस्वीकरण: वरील माहिती इंटरनेट प्लॅटफॉर्मवरून संकलित करण्यात आली आहे. आम्ही या बातमीची शंभर टक्के खरेपणाची हमी देत नाही. त्यामुळे कृपया विचारपूर्वक आणि सावधगिरीने पुढील कोणत्याही प्रक्रियेचे नियोजन करावे. कोणत्याही आर्थिक निर्णयाआधी संबंधित बँक आणि अधिकाऱ्यांकडून अधिकृत माहिती घेण्याची शिफारस केली जाते.