drone technology आधुनिक युगात शेती क्षेत्रात होणारे तंत्रज्ञानाचे बदल शेतकऱ्यांच्या जीवनात मोठा फरक घडवून आणत आहेत. मानवी श्रमिकांच्या कमतरतेमुळे आणि त्यांच्या मजुरीच्या वाढत्या दरांमुळे पारंपरिक शेती पद्धती आर्थिकदृष्ट्या टिकाऊ राहत नाहीत. या संदर्भात कृषी ड्रोन तंत्रज्ञान हे एक आशादायक समाधान म्हणून समोर आले आहे, जे शेतकऱ्यांना कमी वेळात, कमी खर्चात अधिक कार्यक्षमतेने शेती करण्यास मदत करते.

पारंपरिक शेतीतील आव्हाने

आजच्या काळात शेती व्यवसायाला अनेक समस्यांचा सामना करावा लागत आहे. मुख्यतः खरीप आणि रब्बी हंगामात कामगार मिळणे अवघड होत चालले आहे. जे कामगार मिळतात त्यांची मजुरी दिवसेंदिवस वाढत जाते. यामुळे शेतीतील मूलभूत कामे जसे की पेरणी, फवारणी आणि कापणी या वेळेवर पूर्ण करणे कठीण होते.

औषध फवारणी करताना कामगारांना हानिकारक रसायनांच्या थेट संपर्कात येणे हे आरोग्याच्या दृष्टीने धोकादायक ठरते. त्याचप्रमाणे योग्य वेळी कीटकनाशकांची फवारणी न झाल्यास कीड आणि रोगराईमुळे पिकांचे मोठे नुकसान होण्याची शक्यता असते.

ड्रोन तंत्रज्ञानाचे महत्त्वाचे फायदे

कृषी ड्रोन हे या सर्व समस्यांवर एक प्रभावी उपाय ठरत आहे. या आधुनिक तंत्रज्ञानामुळे वेळ आणि पैशांची लक्षणीय बचत होते. पारंपरिक पद्धतीने एका एकर जमिनीवर औषध फवारणी करण्यासाठी अनेक तास लागत होते, परंतु ड्रोनच्या मदतीने हेच काम केवळ तीस मिनिटांत पूर्ण होते.

ड्रोनमधील आधुनिक स्प्रेइंग सिस्टममुळे रसायने सर्व पिकांवर एकसमान प्रमाणात पोहोचतात. यामुळे औषधांचा अधिक परिणामकारक वापर होतो आणि पिकांचे संरक्षण चांगले होते. एका एकरासाठी ड्रोनद्वारे फवारणी करण्याचा खर्च सुमारे ६०० रुपये इतका येतो, जो पारंपरिक पद्धतीपेक्षा खूपच कमी आहे.

विविध पिकांमध्ये ड्रोनचा यशस्वी उपयोग

ड्रोन तंत्रज्ञानाचा उपयोग अनेकविध पिकांमध्ये प्रभावीपणे केला जात आहे. तृणधान्य पिकांपैकी गहू, तांदूळ, ज्वारी, बाजरी यामध्ये याचे चांगले परिणाम दिसतात. डाळीच्या पिकांमध्ये हरभरा, मूग, उडीद, सोयाबीन यामध्येही हे तंत्रज्ञान उपयुक्त ठरते.

नगदी पिकांमध्ये ऊस, कापूस, भुईमूग यामध्ये ड्रोनचा मोठ्या प्रमाणावर वापर होतो. फळबागांमध्ये, विशेषत: आंबा, संत्रा, द्राक्ष यामध्येही हे यंत्र फायदेशीर ठरते. भाजीपाला पिकांमध्ये टोमॅटो, मिरची, कांदा यामध्येही ड्रोनचा सफल वापर दिसतो.

विशेष म्हणजे ऊसासारख्या उंच पिकांमध्ये पारंपरिक पद्धतीने फवारणी करताना औषध वरच्या पानांपर्यंत पोहोचत नाही. मात्र ड्रोनमुळे संपूर्ण झाडावर समान प्रमाणात औषध पडते.

ड्रोनची आधुनिक वैशिष्ट्ये

आजकालच्या कृषी ड्रोनमध्ये सुमारे १० लिटर औषध साठवण्याची क्षमता असते. दिवसभरात हे ड्रोन १५ ते २० एकर पर्यंतच्या क्षेत्रावर काम करू शकतात. GPS तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने अत्यंत अचूक फवारणी करता येते.

हे ड्रोन रिमोट कंट्रोलद्वारे सहजपणे चालवता येतात. त्यामुळे शेतकऱ्यांना थेट शेतात उपस्थित राहण्याची गरज नसते. आधुनिक सेन्सर्समुळे हे ड्रोन स्वयंचलितपणे योग्य उंचीवर राहून कार्य करतात.

शासकीय अनुदान योजना

केंद्र सरकारकडून शेतकऱ्यांना ड्रोन खरेदीसाठी आकर्षक अनुदान दिले जाते. सामान्य शेतकऱ्यांना ४०% पर्यंत तर कृषी पदवीधरांना ५०% पर्यंत अनुदान मिळते. ड्रोनची एकूण किंमत ६ ते ९ लाख रुपयांच्या दरम्यान असते.

एकट्या शेतकऱ्यासाठी हा खर्च जड असू शकतो. म्हणून शेतकरी गट, सहकारी संस्था किंवा कृषी सेवा केंद्रे एकत्र येऊन ड्रोन खरेदी करून हा खर्च वाटून घेऊ शकतात. या पद्धतीने अनेक शेतकरी याचा फायदा घेऊ शकतात.

यशस्वी उदाहरणे

सांगली आणि कोल्हापूर जिल्ह्यांमध्ये या तंत्रज्ञानाचा उपयोग मोठ्या प्रमाणावर होत आहे. सध्या या भागात ५० हून अधिक ड्रोन शेतीच्या कामांसाठी वापरले जातात. अनेक शेतकरी हे ड्रोन भाड्याने घेऊन त्यांचा उपयोग करतात.

या शेतकऱ्यांच्या अनुभवावरून असे दिसून आले आहे की पिकांची गुणवत्ता लक्षणीयरीत्या सुधारली आहे. उत्पादनात वाढ झाली आहे आणि एकूण खर्चात घट झाली आहे. यामुळे शेतीची नफाकारकता वाढली आहे.

भविष्यकालीन शक्यता

ड्रोनचा वापर केवळ औषध फवारणीपुरता मर्यादित राहणार नाही. भविष्यात या तंत्रज्ञानाचा उपयोग बियाण्यांची पेरणी करण्यासाठी, खतांचे अचूक वितरण करण्यासाठी, पिकांचे नियमित निरीक्षण करण्यासाठी केला जाऊ शकतो.

मातीतील ओलावा मोजणे, नैसर्गिक आपत्तींनंतर नुकसानाचे मूल्यांकन करणे अशा विविध कामांमध्ये हे यंत्र उपयुक्त ठरू शकते. कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या सहाय्याने हे ड्रोन अधिकच बुद्धिमान बनतील.

पर्यावरणीय फायदे

ड्रोनचा वापर केवळ आर्थिकदृष्ट्या लाभदायक नाही तर पर्यावरणाच्या दृष्टीनेही फायदेशीर आहे. अचूक फवारणीमुळे रसायनांचा वापर कमी प्रमाणात होतो. यामुळे मातीची आणि पाण्याची गुणवत्ता जपली जाते.

पारंपरिक यंत्रांमुळे होणारी मातीची पायदळी होत नाही. पाण्याचा योग्य वापर केल्याने जलसंधारणात मदत होते. यामुळे शाश्वत शेतीकडे वाटचाल करता येते.

काही अडचणी आणि मर्यादा

ड्रोन तंत्रज्ञान अत्यंत उपयुक्त असले तरी काही अडचणी आजही आहेत. सुरुवातीची गुंतवणूक मोठी असते. ड्रोन चालवण्यासाठी तांत्रिक प्रशिक्षणाची आवश्यकता असते.

नियमित देखभाल आणि दुरुस्तीसाठी खर्च करावा लागतो. प्रतिकूल हवामानात जसे की पाऊस, वादळ यामध्ये ड्रोनचा वापर मर्यादित होतो. तरीही या अडचणी पारंपरिक पद्धतींच्या तुलनेत कमी आहेत.

ड्रोन तंत्रज्ञान हे आजच्या काळातील शेतीसाठी एक क्रांतिकारक साधन आहे. यामुळे शेती अधिक कार्यक्षम, सुरक्षित आणि फायदेशीर बनू शकते. सरकारी अनुदानामुळे हे तंत्रज्ञान आता छोट्या शेतकऱ्यांनाही परवडणारे झाले आहे.

या तंत्रज्ञानाचा पूर्ण लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी योग्य प्रशिक्षण घ्यावे, तांत्रिक सहकार्य स्वीकारावे आणि आधुनिक शेतीकडे सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवावा. भविष्यात ड्रोन तंत्रज्ञान शेती क्षेत्रात अधिकच महत्त्वाची भूमिका बजावेल आणि शेतकऱ्यांच्या जीवनमानात सुधारणा घडवेल.

समूहिक पद्धतीने ड्रोन खरेदी करणे, भाड्याने घेणे अशा पर्यायांमुळे छोट्या शेतकऱ्यांनाही या आधुनिक तंत्रज्ञानाचा लाभ घेता येऊ शकतो. हे तंत्रज्ञान भारतीय शेतीला नवा दिशा देण्यास सक्षम आहे.

---

अस्वीकरण: वरील माहिती इंटरनेट प्लॅटफॉर्मवरून संकलित केली आहे. आम्ही या बातमीची १००% सत्यता याची हमी देत नाही. त्यामुळे कृपया सविचार होऊन पुढील प्रक्रिया करा. कोणत्याही महत्त्वाच्या निर्णयापूर्वी संबंधित शासकीय कार्यालयाशी संपर्क साधणे किंवा अधिकृत वेबसाइट www.agriwelfare.gov.in वर माहिती तपासणे योग्य ठरेल.